İdare hukuku kapsamında vergi mahkemelerinin görev alanı kanunda sınırlı bir şekilde sayılmış olan özel bir mahkemedir. İdari davalar açısından idare mahkemesi genel görevli mahkeme olup kanunda özellikle düzenlenmiş belirli hususlar vergi mahkemesi tarafından çözüme kavuşturulur. İdari Yargılama Usulü Kanununun 1. Maddesini incelediğimizde vergi mahkemelerinin ; idarenin vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin iptal ve tam yargı davalarına bakmakla görevli mahkeme olduğunu söyleyebiliriz. Vergi mahkemeleri ilk derece mahkemesi olup vergi mahkemelerinin vermiş olduğu kararlara ilişkin bölge idare mahkemeleri ve temyiz mahkemesi olarak danıştay uyuşmazlığı nihayete erdirmektedir. Ayrıca belirtmemiz gerekir ki bazı davalar açısından danıştay ilk derece mahkemesi olarak görev yapmaktadır. Kısaca vergi mahkemesini hukuki zeminde konumlandırmamızın akabinde vergi mahkemelerinin görevlerinin neler olduğuna bir bakalım.
Vergi Mahkemesinin Görevleri Nelerdir?
Vergi mahkemelerinin bakmakla görevli olduğu davalar ; 2576 Sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri Ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu Ve Görevleri Hakkında Kanunun 6. Maddesinde ;
“…Vergi mahkemeleri:
- a) Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları,
- b) (a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin davaları,
- c) Diğer kanunlarla verilen işleri, Çözümler…” Şeklinde tanımlanmıştır.
Yani kısaca özetlemek gerekir ise 2576 Sayılı kanuna göre bir davanın vergi mahkemesinin görevine girebilmesi için genel bütçeye ya da yerel yönetimlere ait olması ve maddi konulara ilişkin olması gerekmektedir.
Tarifeler haricindeki davalarda ise vergi mahkemesinde görülmesi için aranan şartlar vardır. Bunlar ;
- İdari davanın konusunun, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin olması gerekiyor
- Bu mali yükümlerin, Genel bütçeye, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere ait olması gerekmektedir.
Bu iki koşul bir arada mevcut ise bu davaya vergi mahkemesi bakacaktır. Aksi takdirde genel görevli olan idare mahkemesinde dava görülecektir.
Verginin tarhı, tahakkuku ve tahsiline ilişkin işlemlere ilişkin davalar da vergi mahkemesinde görülecektir.
Ayrıca değinmemiz gereken bir diğer konu ise vergi mahkemeleri bazı davaları tek hakim ise çözüme kavuştururken bazı davaları kurul halinde değerlendirmekte ve karar vermektedir. Tek hakimle çözülecek olan davalar parasal sınıra bağlanmıştır. 2023 yılı için 171.000,00 TL ye kadar olan davalara tek hakim, bu tutarın üzerindeki uyuşmazlıklara ise heyet halinde bakılacağı kararlaştırılmıştır.
Dikkatinizi Çekebilir: İmar Uygulamasının İptali Davası
Vergi Mahkemesinin Görevsizlik ve Yetkisizlik Kararı
Vergi mahkemelerinin bir davada kendisinin görevli ve yetkili mahkeme olmadığına karar vermesi ve bu nedenle davanın reddine karar vermesi durumunda ne şekilde bir yol izlemesi gerektiği İYUK madde 43 de düzenlenmiştir. Bu maddeye göre dosyayı red kararı verdikten sonra Danıştaya veya görevli ve yetkili idare veya vergi mahkemesine gönderir.
Dosya kendisine gelen mahkeme de şayet kendisini görevsiz ve yetkisiz görürse bu sefer dosya aynı bölge adliye mahkemesi yargı çevresinde ise bu iki mahkeme de o halde uyuşmazlık bölge idare mahkemesince çözülür. Aksi halde ise Danıştayca çözüme kavuşturulur.
Görevsizlik sebebiyle kendisine gönderilen dosyalarda Danıştay kendisini görevli görmezse dosyanın yetkili ve görevli mahkemeye gönderilmesine karar verir.
Danıştay ve bölge idare mahkemelerinin bu yönde vermiş olduğu kararlar kesin niteliktedir.
İdari yargının görev alanına giren bir dava olduğu takdirde görevsizlik veya yetkisizlik kararı verilmesi halinde görevli ve yetkili mahkemede yeniden dava açılması durumunda harç alınmaz.
Dikkatinizi Çekebilir: İşe İade Davası ve Şartları
Vergi Mahkemesinin Kararlarına Karşı İstinaf ve Temyiz Başvurusu
İstinaf Başvurusu
Vergi mahkemesi kararlarına karşı istinaf ve temyiz kanun yoluna başvurma ile ilgili hususlar İYUK da düzenlenmiştir. İlk olarak belirtmemiz gerekir ki ivedi yargılama usulüne tabi olan davalarda istinaf yoluna başvurulamaz.
Öncelikle vergi mahkemesi kararlarına karşı kararın tebliğinden itibaren 30 gün süre içinde istinaf kanun yoluna başvurulabilir. Bölge idare mahkemeleri yaptığı inceleme sonucunda ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulursa istinaf başvurusunun reddine karar verir. Şayet karar hukuka uygun olmakla birlikte kararda maddi bir hata var ise istinaf incelemesi sonucunda bölge idare mahkemesi maddi hatayı düzelterek aynı kararı verir.
Bölge idare mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar verir. Bu hâlde bölge idare mahkemesi işin esası hakkında yeniden bir karar verir.
Dikkatinizi Çekebilir: Vergi ve İdare Hukuku
Temyiz Başvurusu
Bölge İdare mahkemesinin kararlarına karşı temyiz kanun yoluna başvurulabilir. Danıştay dava dairelerinin kararları ile bölge idare mahkemelerinin kararları hakkında başka kanunlarda aksi hüküm bulunsa dahi kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde Danıştay’a temyiz edilebilir. Düzenleyici işlemlere karşı açılan iptal davaları , Belli bir meslekten, kamu görevinden veya öğrencilik statüsünden çıkarılma sonucunu doğuran işlemlere karşı açılan iptal davaları, Belli bir ticari faaliyetin icrasını süresiz veya otuz gün yahut daha uzun süreyle engelleyen işlemlere karşı açılan iptal davaları, İmar planları, parselasyon işlemlerinden kaynaklanan davalar vs temyiz incelemesine açıktır.
Şayet temyiz dilekçesinde eksiklik var ise bu eksikliğin giderilmesi için tebliğden itibaren 15 gün içinde tamamlattırılması için süre verilir. Bu sürede eksiklik giderilmez ise temyiz isteminde bulunulmamış sayılır.
İstinaf ve Temyiz Başvurusu Parasal Sınırına İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararı:
İYUK madde 45 de düzenlenen istinaf başvurusu parasal sınıra ilişkin hüküm Anayasa mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Anayasa mahkemesinin 2023/81 esas, 2023/184 karar ve 26.10.2023 tarihli kararı ile ; “…Ancak, konusu beş bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal davaları hakkında idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz…” kısmı iptal edilmiştir. Kesinlik parasal sınırları her yıl yeniden değerleme oranına göre artırıldığından mahkemece davanın açıldığı ve uyuşmazlığın mahkemece karar bağlandığı tarihler arasında geçen sürede bu oran değiştiği ve miktar arttığı için dava açıldığı tarihte istinaf yolu açık olan ve başvurma imkanı olan karar , karar tarihi itibariyle istinaf başvuru sınırının altında kalabileceği bu durumun da mahkemeye erişim hakkı, hükmün denetlenmesini talep etme hakkı ve kanuni hakim ilkeleri ile bağdaşmadığından ilgili yasal düzenleme anayasa mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Bu kararın resmi gazetede 21.12.2023 tarihinde yayınlanmış olup yayınlandığı tarihten 9 ay sonra yürürlüğe gireceğine karar verilmiştir.
IYUK madde 46 da düzenlenen temyiz başvuru parasal sınıra ilişkin hükmü Anayasa mahkemesi hukuka aykırı olması nedeniyle iptal etmiştir. Anayasa’nın 2023/36 esas, 2023/142 karar sayılı 26.07.2023 tarihli kararı resmi gazetede 13.10.2023 tarihinde 32338 sayı ile 46. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan “Konusu yüz bin Türk lirasını aşan…” ibaresi iptal edilmiştir. İptal edilme sebepleri az önce bahsettiğimiz konuları içermektedir.